AA muhabirinin derledi?i bilgiye göre, 1946'n?n Ocak ay?nda kurulan ve May?s 1950'de halk?n büyük deste?ini alan Demokrat Parti (DP), 27 y?ll?k tek parti dönemini sona erdirdi.

Seçimlerde yüzde 55,2 oy alan DP 416, yüzde 39,6 oy alan CHP ise 69 milletvekili ile temsil edilme hakk? kazand?. Bu seçimde Millet Partisi ve ba??ms?zlar ise toplam 2 milletvekiline sahip oldu.

TBMM'nin 22 May?s 1950'de aç?lmas?n?n ard?ndan Refik Koraltan Meclis Ba?kanl???na seçildi. Ard?ndan yap?lan cumhurba?kanl??? oylamas?nda DP Genel Ba?kan? ve ?zmir Milletvekili Celal Bayar, Türkiye Cumhuriyeti'nin 3. Cumhurba?kan? oldu.

Hükümeti kurmakla DP Ayd?n Milletvekili Adnan Menderes görevlendirildi.

Menderes kendisinin ilk, Cumhuriyetin 19. Hükümetini kurarak 22 May?s'ta görevine ba?lad?.

"Yeter söz milletin" slogan?yla halk?n kar??s?na ç?kan DP'nin ilk icraatlar?ndan biri, Arapça ezan? serbest b?rakmak oldu. Haziran 1950'de yap?lan düzenlemenin Cumhurba?kan? Celal Bayar taraf?ndan onaylanmas?yla CHP'nin 1932'de ç?kard??? "Türkçe ezan düzenlemesi" kald?r?ld?.

Siyaseten güçlü ?ekilde icraata ba?layan DP hükümeti, Haziran 1950'de darbe haz?rl??? yap?ld??? gerekçesiyle TSK'n?n komuta kademesini emekliye sevk etti. Emekliye ayr?lan isimler aras?nda dönemin Genelkurmay Ba?kan? Orgeneral Abdurrahman Nafiz Gürman, Kara, Hava, Deniz Kuvvetleri Komutanlar? ve Jandarma Genel Komutan? ile 15 general ve 150 albay yer ald?.

Sanayi, e?itim, sa?l?k ve ula?t?rmada önemli ad?mlar

Kullan?lan traktör say?s?n?n ve makinele?menin artt??? bu dönemde tar?mda sevindirici geli?meler ya?and?.

DP iktidar? sanayi, e?itim, sa?l?k ve ula?t?rma konular?nda önemli ad?mlar att?.

Bu süreçte DP'nin "CHP'nin ta??n?r-ta??nmaz mallar?n?n Hazine'ye devri" için yapt??? düzenleme, 1953'te Cumhurba?kan? Bayar'?n onay?yla yürürlü?e girdi. Söz konusu ad?mla iki parti aras?ndaki tart??malar derinle?meye ba?lad?.

Takvimler 2 May?s 1954'ü gösterdi?inde, Türk halk? yeniden sand?k ba??na gitti. DP rekor k?rarak oylar?n yüzde 58,4'ünü ald? ve 503 milletvekili ç?kard?. CHP'nin milletvekili say?s? ise 31'de kald?.

Bu yenilginin ard?ndan ele?tirilerin getirildi?i ?smet ?nönü, muhalefetin dozunu daha da art?rd?.

6-7 Eylül olaylar? ya?and?

Seçim sonuçlar? ile daha da güçlenen DP, dönemin ekonomik krizinin etkileriyle mücadele etmek zorunda kald?.

Ba?bakan Menderes'in, DP ile TSK aras?nda ya?anan gerilimlerde yap?c? rol üstlenmek istemesine kar?? ordu içindeki rahats?zl?k artmaya ba?lad?.

Parti içi anla?mazl?klar sonucunda DP'den ayr?lan 19 milletvekili, Hürriyet Partisini kurdu. Bu s?rada ülkedeki ekonomik kriz, halkta da büyük rahats?zl?k yaratt?.

Selanik'te Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün do?du?u evin yan?ndaki Türk Konsoloslu?unun bahçesine at?lan iki bombadan birinin patlad???, evin ve konsolosluk binas?n?n camlar?n?n k?r?ld??? dedikodusunun yay?lmas?yla Ankara, ?stanbul ve ?zmir'de halk soka?a döküldü.

6-7 Eylül 1955'teki olaylarda, Beyo?lu ba?ta olmak üzere, az?nl?klar?n ya?ad??? semtlere, kiliselere ve mezarl?klara sald?r?lar oldu. Bunun sonucunda birçok az?nl?k mensubu Türkiye'yi terk etti.

Cunta varl???n? hissettirmeye ba?lad?

DP'nin iktidara gelmesinin ard?ndan bir grup subay?n ordu içinde kurdu?u cunta, süreç içinde giderek varl???n? hissettirmeye ba?lad?.

Ordunun darbe haz?rl??? içinde oldu?u bilgisi Menderes'e de ula?t?.

DP iktidar?na kar?? darbe düzenlemek amac?yla bir araya gelen cuntan?n bu giri?imi, Binba?? Samet Ku?çu'nun ihbar? ile akamete u?rarken bu olay tarihe "9 subay olay?" olarak geçti.

"9 subay olay?" sonras?nda Cumhurba?kan? Celal Bayar, olay?n vahametini anlayarak Milli Savunma Bakan? ?emi Ergin'in istifas?n? sa?lad?. Yerine Adnan Menderes'le bir akrabal?k ba?? olmayan ancak ayn? soyad?n? ta??yan yak?n arkada?? Ethem Menderes getirildi.

DP, 27 Ekim 1957'de yap?lan seçimlerde yüzde 48,6 oy alarak 424 milletvekiliyle iktidar?n? sürdürdü. Bu seçimde, muhalefetini güçlendiren CHP ise yüzde 41,4 oyla 178 milletvekili ç?kard?.

Menderes, uçak kazas?ndan sa? kurtuldu

Siyaseten gerilimlerin sürdü?ü bu dönemde, ?ubat 1959'da, K?br?s Anla?mas?'n? imzalamak üzere Londra'ya giden Menderes'i ve heyetini ta??yan uçak, Gatwick Havaliman?'na ini?e geçti?i s?rada dü?tü.

Kazadan sa? kurtulan Menderes, ülkeye dönü?ünde hem siyasilerin hem de halk?n co?kulu kar??lamas?yla moral buldu.

Bu süreçte "yurt d???nda birkaç ayl???na tedavi edilmesi" önerilen Menderes, bu teklifi reddetti.

?nönü, göstericilerin att??? ta?la yaraland?

Tüm bu geli?meler ya?an?rken, CHP Genel Ba?kan? ?nönü, Nisan 1959'da "Büyük Taarruz" ad? verilen bir geziye ç?kt?. Milletvekilleri, partililer ve gazetecilerden olu?an grubun ilk dura?? U?ak oldu.

Heyet burada "hükümet taraf?ndan organize edildi?i" öne sürülen bir grup gösterici taraf?ndan protesto edildi ve ?nönü bir göstericinin att??? ta?la yaraland?.

Bu sald?r?n?n yan? s?ra ?nönü, ?stanbul'a dönü?ünde arabas?yla ?ehre girerken bir grubun sald?r?s?na u?rad?. Bu olayda ise "polis ve askerin göstericilere müdahale etmedi?i" iddia edildi.

?stanbul ve Ankara'da s?k?yönetim

Bu süreçte üniversite ö?rencilerinin hükümet aleyhine gösterileri ba?lad?.

?stanbul Beyaz?t Meydan?'nda üniversite ö?rencilerinin eylemi s?ras?nda Orman Fakültesi ö?rencisi Turan Emeksiz, seken bir kur?unun ba??na isabet etmesi sonucu hayat?n? kaybetti. Emeksiz'in "polis kur?unuyla hayat?n? kaybetti?i" yönündeki haberler nedeniyle olaylar daha da ?iddetlendi.

Ya?ananlar nedeniyle ?stanbul ve Ankara'da s?k?yönetim ilan edildi.

Ankara'da 5 May?s 1960'da bir ö?renci grubu, "555K" yani "5'inci ay?n 5'inde saat 5'te K?z?lay'da" koduyla gösteri düzenledi.??

Menderes, eylemcilere hitap etmeye çal??t? ancak ba?aramad?. Ö?rencilerin aras?na girerek konu?mak isteyince, bir ö?renci Menderes'in bo?az?n? s?kt?. Menderes "Ne istiyorsun?" diye sordu?u gençten "Hürriyet istiyorum." cevab?n? ald?. Menderes, tarihe geçen "Bir ba?bakan?n bo?az?n? s?k?yorsun bundan ala hürriyet mi var?" ifadelerini ise burada kulland?.

21 May?s'ta da Harp Okulu ö?rencileri soka?a ç?kt? ve Zafer An?t?'na kadar "sessiz yürüyü?" düzenledi.

Yönetime sabaha kar?? el konuldu

Tüm bu geli?melerin ard?ndan TSK içerisindeki baz? general ve subaylar?n olu?turdu?u 38 ki?ilik Milli Birlik Komitesi (MBK), "DP'nin ülkeyi gitgide bir bask? rejimine ve karde? kavgas?na götürdü?ü" gerekçesiyle 27 May?s 1960'ta sabaha kar?? yönetime el koydu.

Kurmay Albay Alparslan Türke? taraf?ndan 04.36'da Ankara Radyosu'ndan okunan bildiriyle "ihtilal" duyuruldu.

Bildiride, ?u ifadeler yer ald?:

"Bugün, demokrasimizin içine dü?tü?ü buhran ve son müessif hadiseler dolay?s?yla karde? kavgas?na meydan vermemek maksad?yla Türk Silahl? Kuvvetleri, memleketin idaresini ele alm??t?r. Bu harekata Silahl? Kuvvetlerimiz, partileri içine dü?tükleri uzla?maz durumdan kurtarmak ve partiler üstü tarafs?z bir idarenin nezaret ve hakemli?i alt?nda en k?sa zamanda adil ve serbest seçimler yapt?rarak idareyi, hangi tarafa mensup olursa olsun, seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere giri?mi? bulunmaktad?r."

Tüm tutuklular Yass?ada'da hapsedildi

Demokrasinin a??r yara ald??? darbeyle Türkiye'nin uluslararas? itibar? da büyük zarar gördü.

?lk a?amada 38 ki?iden olu?an ve Orgeneral Cemal Gürsel'in ba?kanl???n? yapt??? MBK'nin üye say?s? daha sonra Korgeneral Cemal Madano?lu'nun giri?imiyle ordunun yönetimde kalmas?n? savunan 14 üyenin yurt d???na görevli gönderilmesiyle 23'e dü?tü.

Anayasa ve TBMM'nin feshedildi?i, siyasi faaliyetlerin ask?ya al?nd??? darbede, Cumhurba?kan? Celal Bayar, Ba?bakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP'li milletvekilleri, Genelkurmay Ba?kan? Orgeneral Rü?tü Erdelhun ile baz? üst düzey kamu görevlileri gözalt?na al?nd?. Tüm tutuklular Yass?ada'da hapsedildi.

28 May?s'ta Milli Birlik Hükümeti, Cemal Gürsel ba?kanl???nda kuruldu.

Yarg?lamalar radyodan yay?mland?

Menderes ve hükümet üyelerinin yarg?land??? davalar, Yass?ada Spor Salonu'nda görüldü.

Celal Bayar'?n "1 numaral?" san?k oldu?u davada, dönemin Ba?bakan? Menderes ise onun yan?ndaki sandalyede oturdu.

Türk halk?, "demokrasi getirece?ini iddia ederek demokrasiyi yarg?layan" davalar? "Yass?ada Saati" program?yla radyodan takip etti.

Bayar, intihar giri?iminde bulundu

Mahkeme sürecinde san?klara kötü muamele edildi?i de gündeme geldi.

Darbecilerin, "Dü?ükler Yass?ada'da" ismiyle san?klar? küçük dü?ürmek amac?yla çektikleri film de dönemin kabul edilemez görüntüleri aras?na girdi.

San?klar?n Yass?ada'ya gidi?leri s?ras?nda görüntü çekilmedi?i için Bayar ve Menderes'in yeniden motordan indirilerek adaya getirildikleri anlar bir kurmaca içinde çekildi.

Zaten zor ?artlar alt?nda ayakta durmaya çal??an Bayar, "Ben oyuncu de?ilim" deyip intihar giri?iminde bulundu.

Bebek ve köpek davalar?

Yass?ada'daki mahkemelerde ilk davalar "bebek" ve "köpek" davalar? oldu. Dönemin Ba?bakan? Menderes'in opera sanatç?s? Aynur Aydan'dan olan çocu?unu bilerek öldürttü?ü iddias?, Aydan'?n Menderes'i savunmas?yla çürütüldü.

Köpek davas?nda ise Celal Bayar, de?eri bilirki?i taraf?ndan bin lira olarak tespit edilen hediye köpe?in, 20 bin liraya hayvanat bahçesine sat?lmas? nedeniyle suçland?.

Bayar, o gün mahkemede "Bu kadar küçük bir meseleden dolay?, böyle yüksek mahkemenin huzuruna ç?kt???m için en büyük cezay? çekmi? bulunuyorum." sözleriyle davaya ili?kin duygular?n? anlatt?.

San?klara savunma hakk? tan?nmad?

Bu süreçte Menderes ba?ta olmak üzere hiçbir san??a savunma hakk? tan?nmad?.

Davalarda, Hakim Salim Ba?ol'un "Anlat?n, buralara cevap verin." sözleri üzerine "Arz edeyim efendim" ?eklinde iddialara cevap vermeye çal??an Menderes'in sözleri hep "K?sa kes" ifadeleriyle yar?m b?rakt?r?ld?.

Be? ay sonra ilk kez hakim kar??s?na ç?kar?lan Menderes, ruh halini ?u sözlerle anlatt?:

"Dört-be? aydan beri tamam?yla tecrit vaziyetinde bulunuyorum ve tek bir odan?n içinde ve günün 24 saatinde her saat de?i?en bir nöbetçi subay?n nezareti alt?nda hiç kimse ile konu?mak imkan? mevcut olmamak ?art? ile ya??yorum. Bu itibarla konu?ma takatim hakikaten zaafa u?ram?? bulunuyor."

Duru?malar s?ras?nda, Ba?bakanl?k Konutu'nun mutfa??na tavuk tüylerini temizlemek için al?nan "c?mb?z" dahi konu edildi. Ba?bakanl?k Konutu olarak kullan?lan Caml? Kö?k'teki yabanc? devlet insanlar? ve büyükelçilere verilen yemeklerin neden örtülü ödenekten kar??land??? soruldu.

Bunlar?n israf oldu?unu savunan Hakim Ba?ol, "Bir Ba?bakan illa kö?kte mi oturmal?? Barakada oturun! C?mb?z, kö?kte oturman?n icab? m?d?r?" sorular?n? yöneltti.

592 san?ktan 288'i için idam istedi

Yass?ada'daki yarg?lamalar, 14 Ekim 1960'ta ba?lay?p 15 Eylül 1961'de karara ba?land?. Toplam 19 dosyada toplanan davalar, "Anayasa'y? ihlal" davas?yla birle?tirildi.

Tutuklular "vatana ihanet, meclis iç tüzü?ünün de?i?tirilmesi, K?r?ehir'in ilçe yap?lmas?, CHP’nin mallar?na el koymak"tan suçlu bulundu. Yass?ada duru?malar?nda 6-7 Eylül olaylar?ndan da DP sorumlu tutuldu.

592 san?ktan 288'i için idam istendi. Karar? aç?klayan Yüksek Adalet Divan?, 15 san??? idam cezas?na çarpt?rd?.

Eski Cumhurba?kan? Celal Bayar, eski Ba?bakan Adnan Menderes, eski D??i?leri Bakan? Fatin Rü?tü Zorlu, eski Maliye Bakan? Hasan Polatkan'?n idam kararlar? oy birli?iyle al?nd?.

Celal Bayar hakk?ndaki karar, ya? haddi nedeniyle müebbet hapis cezas?na çevrildi. ??Eski TBMM Ba?kan? Refik Koraltan, eski TBMM Ba?kanvekilleri Agah Erozsan, ?brahim Kirazo?lu, eski Tahkikat Komisyonu Ba?kan? Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kiri?çio?lu, Bahad?r Dülger, eski bakan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Ak?it, Osman Kavrako?lu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Ba?kan? Rü?tü Erdelhun hakk?ndaki idam kararlar? ise oy çoklu?uyla al?nd?.

Baz? isimler affedildi

Aralar?nda eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, ?stanbul Valisi ile ?stanbul Belediye Ba?kan?n?n da bulundu?u 31 san?k hakk?nda ise müebbet hapis cezas? verildi. San?klardan 92 ki?iye 20 y?l ile 6 y?l aras?nda a??r hapis, 94 ki?iye 5 y?l a??r hapis cezas? verildi. Baz? san?klar k?sa süreli hapis cezas?na çarpt?r?l?rken baz?lar? beraat etti. ??

Birçok yabanc? ülke lideri, idamlar?n durdurulmas? için Cemal Gürsel ba?kanl???ndaki Milli Birlik Komitesine defalarca ça?r?da bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rü?tü Zorlu d???ndakilerin idam cezas?n? affetti. Celal Bayar'?n cezas? ya? haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.

Fatin Rü?tü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961'de sabaha kar??, Menderes ise ?mral? Adas?'nda 17 Eylül 1961'de sa?l?k muayenesini yapan doktor heyetinden sa?lam raporu al?nd?ktan sonra saat 13.21'de idam edildi.??

2012'de Ara?t?rma Komisyonu kuruldu

TBMM taraf?ndan 11 Nisan 1990'da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkada?lar?n?n itibarlar? iade edildi. Ayn? kanun uyar?nca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rü?tü Zorlu'nun naa?lar?, 17 Eylül 1990'da ?mral?'dan al?narak devlet töreniyle ?stanbul Vatan Caddesi'nde yapt?r?lan an?t mezara ta??nd?.

Darbenin üzerinden geçen 52 y?l?n ard?ndan 11 Nisan 2012'de TBMM'de Darbe ve Muht?ralar? Ara?t?rma Komisyonu kuruldu. Komisyonda, 27 May?s 1960 Darbesi ve 12 Mart 1971 Muht?ras? Alt Komisyonu da çal??malar?n? tamamlad?. ??Bu arada, TBMM Hukuk Hizmetleri Ba?kanl???, eski Ba?bakan Adnan Menderes'in idam karar?n?n iptalinin mümkün olmad??? ancak yarg?laman?n yenilenmesinin uygun olaca?? yönünde 2 Ocak 2013'te Dilekçe Komisyonuna görü? bildirdi.

Görü? yaz?s?nda, Yüksek Adalet Divan? kararlar?yla ölüm cezas?n? oy birli?i ile tasdik eden Milli Birlik Komitesi kararlar?n?n TBMM taraf?ndan iptal edilmesinin mümkün bulundu?u ifade edildi. Yaz?da, Adalet Bakanl???, Anayasa Mahkemesi Ba?kanl??? ve Ba?bakanl?k Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlü?ü ile yap?lan yaz??malar sonucu temin edilecek belgeler ile dosya içeri?inde yer alan belgelerin ayr?nt?l? tetkiki neticesinde 5271 say?l? Kanun'da say?lan nedenlerin bulunmas? halinde yarg?laman?n yenilenmesi yoluna gidilmesinin uygun olaca?? kaydedildi.

Adnan Menderes'in Yass?ada duru?malar?nda avukatl???n? yapan ve daha önce de TBMM'ye dilekçe sunan avukat Burhan Apayd?n, TBMM Hukuk Hizmetleri Ba?kanl???n?n "Yeniden yarg?lama yap?labilir" görü?ü üzerine, yeni bir ba?vuruda bulunarak "Yass?ada kararlar?n?n yok say?lmas?n?" istedi.

AK Parti ve MHP milletvekillerinin imzas? ile haz?rlanan, 1924 Tarih ve 491 Say?l? Te?kilat? Esasiye Kanununun Baz? Hükümlerinin Kald?r?lmas? ve Baz? Hükümlerinin De?i?tirilmesi Hakk?nda Geçici Kanunun Baz? Maddelerinin Yürürlükten Kald?r?lmas? ve Neden Olunan Ma?duriyetlerin Giderilmesi Hakk?nda Kanun Teklifi, TBMM'de 23 Haziran 2020'de oy birli?iyle kabul edilerek yasala?t?.

Resmi Gazete'de yay?mlanarak yürürlü?e giren kanunla Yass?ada yarg?lamalar?n?n hukuki dayana?? kald?r?ld?.

Yass?ada ise darbenin 60. y?l?nda Demokrasi ve Özgürlükler Adas? ad?yla aç?ld?.